مهندسی شیمی رشته گسترده‌ای است که در دوره کارشناسی آن با استفاده از اصول مهندسی به همراه مبانی ریاضیات و شیمی و فیزیک، زمینه‌های لازم برای طراحی و بهره‌برداری از صنایع متنوعی به دانشجویان آموزش داده می‌شود. نظر به اینکه اصول مهندسی در مورد صنایع بسیار متنوع و گسترده شیمیایی یکسان است، مهندسان شیمی از انعطاف فوق‌العاده‌ای در انتخاب شغل برخوردارند پس از فراگیری فیزیک، شیمی و بخصوص ریاضیات، دروس اصلی این رشته مانند موازنه انرژی و مواد، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، انتقال جرم، عملیات واحدهای صنعتی، طراحی راکتورهای شیمیایی، کنترل فرآیندها و اقتصاد و طراحی مهندسی مطرح می‌شوند.

به علاوه ، دروس دیگری در مهندسی عمومی نظیر مبانی برق، استاتیک و مقاومت مصالح، مهندسی محیط زیست، رسم فنی و کارگاهها، برای تکمیل اطلاعات مهندسی دانشجویان آموزش داده می‌شوند. در دوه کارشناسی مهندسی شیمی علاوه بر دروس فوق چند درس دیگر در زمینه‌های تخصصی نظیر صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ، صنایع غذایی، صنایع معدنی و طراحی فرآیند برای تمام این صنایع ، به مدت حدود یک نیمسال تحصیلی ارائه می‌شوند که دانشجویان بر حسب علاقه خود و یا زمینه کاری موجود در صنایع مختلف، آنها را انتخاب می‌کنند. ارائه این تخصصها در دانشگاههای مختلف بستگی به علاقه و توان آموزشی هر دانشگاه دارد.

شرح مختصری در مورد هر یک از گرایشها در زیر ارائه می‌شود:

صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و پلیمر (۴ گرایش)

منابع عظیم نفت و گاز در کشور منجر به توسعه گسترده  صنایع نفت و گاز و پتروشیمی از حدود یک قرن پیش شده است. مهندسان شیمی آموزشهای لازم برای طراحی و بهره‌برداری از این صنایع را می‌بینند و آمادگی کار در این صنایع را بدست می‌آورند. شناخت مواد اولیه و محصولات، برآورد اقتصادی تولید، طراحی و انتخاب دستگاههای لازم برای تولید مورد نظر، راه‌اندازی و بهره‌برداری از صنایع مذکور، مهندسی فروش و بازاریابی برای محصولات و بهینه‌سازی کیفیت محصولات و بالاخره مدیریت این صنایع از وظایف مهندسان شیمی است. دروس انتخابی این گرایشها عبارتند از:

فرآیندهای نفت و گاز و پتروشیمی که در دروس جداگانه‌ای نظیر عملیات پالایش نفت و گاز، فرآیندهای پتروشیمی ، فرآیندهای تولید و شکل‌دهی پلیمرها، انتقال و توزیع گاز و مهندسی مخازن هیدروکربنی (نفت و گاز) تدریس می‌شوند.

صنایع غذایی

تولید، تبدیل، نگهداری و کنترل کیفیت مواد غذایی در صنایعی مثل قند، روغنهای خوراکی ، لبنیات، کنسروسازی، گوشت ، نوشابه ،‌چای و سایر مواد غذایی ، مورد نظر مهندسان شیمی می‌باشد. اصول طراحی و مهندسی که در دوره کارشناسی مهندسی شیمی تدریس می‌شود، با افزودن چند درس تخصصی نظیر مهندسی فرآیندهای غذایی تخمیری و مهندسی بیوشیمی، میکروبیولوژی صنعتی، تغذیه و بهداشت و کنترل کیفی مواد غذایی و … قابل توسعه به صنایع غذایی است.

صنایع معدنی

صنایع تبدیل مواد معدنی به محصولات با ارزش طی فرآیندهای شیمیایی همچون سیمان، شیشه، گچ، آهک و نیز صنایع تولیدی مواد شیمیایی معدنی نظیر اسیدها، بازها و فلزات مورد نظر این تخصص می‌باشد. دروس تخصصی این رشته عبارتند از:

فرآیندهای مواد ساختمانی (سیمان، شیشه و گچ و آهک و سرامیک‌ها) ، فرآیندهای الکتروشیمیایی و صنایع و تبدیل کانیها به فلزات

طراحی فرآیند در تمام گرایشها

چند درس تخصصی به همراه اصول مهندسی شیمی توان مهندسان شیمی را در طراحی فرآیندها تقویت می‌کند. اصول تعیین مشخصات دستگاهها و گزینش آنها و انتخاب فرآیندهای تولیدی طی چند درس تخصصی فرا گرفته می‌شوند.

صنایع پالایش

در صنایع پالایش هدف آموزش و تربیت متخصصان بهره‌برداری در زمینه صنایع پالایش نفت و تولید فرآورده‌های نفتی از قبیل گازهای نفتی مایع، سوخت اتومبیل و هواپیما ، سوخت موتورهای دیزل و کشتی، نفت سفید، قیر، واکس ، پارافین و … می‌باشد.

فارغ‌التحصیلان این دوره توانایی بهره‌برداری از صنایع پالایش موجود به وجه مطلوب ، تطبیق شرایط کیفی و کمی فرآورده‌های نفتی با تقاضا، برنامه‌ریزی تولید کوتاه مدت در واحد مربوط، شناخت کامل فعالیتهای کاردان فنی عملیات پالایش در محوطه و اتاق کنترل و برنامه‌ریزی وی را خواهند داشت.

کلیه فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی شیمی می‌توانند تا مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در مهندسی شیمی یا برخی از رشته‌های دیگر مهندسی در داخل و یا خارج از کشور ادامه تحصیل دهند. در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترا دانشجویان می‌توانند علاوه بر زمینه‌های مذکور در زمینه‌های دیگری نظیر انرژی و محیط زیست، مواد پیشرفته، بیوتکنولوژی، مهندسی پزشکی، کاربرد کامپیوتر در طراحی و شبیه‌سازی فرآیندها و بسیاری از موضوعات جدید روز فعالیت کنند.

مهندسی شیمی بر اساس رفتار مولکولها شکل گرفته است تا با دانستن رفتار و عکس‌العمل مولکول‌ها ، انواع واکنش‌ها و سیستم‌های شیمیایی بررسی شده و در نهایت راکتورهای شیمیایی طراحی گردند. در کل می‌توان گفت که مهندسی شیمی شامل دروسی است که راه ایجاد تغییر مورد نیاز در ماده را به دانشجویان این رشته آموزش می‌دهد. دروسی مانند جداسازی مواد تولید شده، تصفیه و احیای مواد قابل استفاده که همراه با دانش‌های روز صنعت مثل علم کامپیوتر، طراحی سیستم، علم مواد، اصول حفاظت از محیط زیست، خطاهای دستگاه، مدیریت، اقتصاد و … تکمیل می‌شود.

گرایش‌های مقطع لیسانس:

رشته مهندسی شیمی در مقطع لیسانس دارای ۸  گرایش «صنایع غذایی، صنایع شیمیایی معدنی، پالایش، صنایع گاز، صنایع پتروشیمی، صنایع پلیمر، طراحی فرآیندهای صنایع نفت، بهره‌برداری از منابع نفت » می‌باشد که شرح آنها به تفصیل در ادامه آورده شده است.

آینده شغلی، بازار کار، درآمد:

دکتر بهروز میثمی استاد مهندسی شیمی دانشگاه تهران در مورد فرصت‌های شغلی مهندسی شیمی گرایش صنایع غذایی می‌گوید:

«فارغ‌التحصیل این رشته علاوه بر کار در صنایع شیمیایی مختلف بطور اختصاصی می‌تواند در کارخانه‌های تولید مواد غذایی مانند روغن، قند و کنسروسازی فعالیت کند و یا در کارخانه‌های داروسازی برای تولید آنزیم‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها فعالیت داشته باشد.»

دکتر رحمتی استاد مهندسی شیمی دانشگاه تهران نیز می‌گوید:

«بازار کار مهندس شیمی نسبت به رشته‌های دیگر نسبتا بهتر است، چون یک مهندس شیمی قابلیت‌های بسیاری دارد و می‌تواند در شرکت نفت، شرکت گاز ، شرکت پتروشیمی، وزارت نیرو (طراحی نیروگاهها) و کارخانه‌های ساخت لاستیک، پلاستیک، روغن ماشین ، تولید مواد دارویی ، غذایی ، بهداشتی و همچنین شرکت‌های تصفیه آب و فاضلاب فعالیت بکند.»

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه :

یک دانشجوی مهندسی شیمی در درجه اول باید در دروس ریاضی قوی باشد و دو درس فیزیک و شیمی در مراحل بعدی قرار دارد.

دکتر موسویان استاد مهندسی شیمی دانشگاه تهران در همین زمینه می‌گوید:

«فردی که رشته مهندسی شیمی را انتخاب می‌کند باید در ریاضیات و فیزیک قوی باشد. البته در این رشته، درس شیمی نیز اهمیت دارد اما ریاضیات و فیزیک از اهمیت بیشتری برخوردار است. همچنین داوطلبان آزمون سراسری باید بدانند که رشته مهندسی شیمی رشته آسانی نیست، پس اگر داوطلبی به تحقیق و مطالعه مستمر علاقه زیادی ندارد، بهتر است که وارد این رشته نشود.»

شادی میهن‌دوست دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی شیمی دانشگاه تهران نیز در رابطه با جایگاه دو علم شیمی و ریاضی در این رشته می‌گوید:

«دانشجویان مهندسی شیمی نسبت به دانشجویان رشته‌های مهندسی دیگر تنها ۹ واحد بیشتر شیمی می‌خوانند . یعنی علاوه بر شیمی عمومی ۱ که در اکثر رشته‌های مهندسی ارائه می‌شود، شیمی عمومی ۲ ، شیمی آلی و شیمی تجزیه نیز مطالعه می‌کنند. در مقابل، ریاضی در این رشته بسیار اهمیت دارد چون یک مهندس شیمی برای طراحی راکتور ، برج و مبدل نیاز به دانش ریاضی دارد.»

«علاوه بر ریاضی و فیزیک، تسلط بر زبان انگلیسی نیز در این رشته بسیار مهم است چون اکثر کتب تخصصی این رشته به زبان انگلیسی می‌باشد. همچنین دانشجوی این رشته باید دارای دقت نظر خوبی باشد برای آن که در مهندسی شیمی علاوه بر آزمایشهایی در مقیاس بزرگ، آزمایشهایی در مقیاس کوچک نیز وجود دارد. برای مثال ما در شیمی تجزیه بعضی آزمایش‌هایمان در حد میلیونیم P.P.M است و بدون شک در چنین آزمایشی اگر یک صدم گرم نیز اشتباه بشود، همه آزمایش به هم می‌ریزد.»